Cuộc chiến tại Ukraine cho tới nay đã kéo dài hơn hai năm rưỡi và người ta ước tính tổng số binh lính của Ukraine và Nga bị thiệt mạng hoặc bị thương đã lên tới khoảng một triệu người – là con số tổn thất kinh hoàng cho cả hai quốc gia đang gặp rất nhiều khó khăn trong khi phải đối diện với tình trạng dân số thậm chí trước khi có chiến tranh đã có nhiều dấu hiệu suy giảm và đây là cái giá mà cả hai sẽ phải trả trong một tương lai lâu dài.
Tổn thất của chiến tranh – Getty Images
Việc xác định chính xác con số người chết và bị thương trong cuộc xung đột nói trên là điều khó khăn là vì cả Nga và Ukraine đều từ chối công bố con số ước tính chính thức hoặc đôi khi đưa ra những con số không đáng tin và khó có thể thuyết phục được bất cứ ai.
Theo một số người am hiểu về nội bộ của chính phủ Ukraine, một ước tính từ một nguồn bí mật hồi đầu năm nay đưa ra con số binh lính Ukraine tử trận là 80,000 và bị thương là 400,000. Mặc dù các ước tính của tình báo phương Tây về sự thiệt hại của binh lính Nga có sự khác biệt, một ước tính đáng tin cậy đưa ra con số tử vong lên tới gần 200,000 và bị thương vào khoảng 400,000.
Tổn thất dân số
Những con số tổn thất cao này đang gây ra nhiều vấn đề cho Nga vì quân đội nước này trong thời gian qua sử dụng các đợt tân binh được huấn luyện rất kém cỏi để cố đạt được mục tiêu là tiến quân vào khu vực miền đông Ukraine bằng bất cứ giá nào trong khi cùng lúc phải chống lại cuộc tấn công gần đây của Ukraine vào khu vực Kursk. Tuy nhiên, sự thiệt hại tính ra còn nặng hơn cho Ukraine, với dân số chỉ bằng chưa đến một phần tư so với quốc gia láng giềng khổng lồ của họ.
Sự thiệt hại cao – và ngày càng tăng nhanh – cho thấy sẽ có tác động xấu về lâu về dài đối với cả hai quốc gia hiện đang phải đối phó với tình trạng suy giảm dân số đã bắt đầu xảy ra từ trước khi chiến tranh chủ yếu là do bất ổn kinh tế và biến động xã hội. Có một số nhà nghiên cứu tin rằng một trong những động cơ đằng sau việc ông Vladimir Putin phát động cuộc xâm lăng Ukraine năm 2022 là để tăng dân số Nga bằng cách gộp chung người dân Ukraine vào với dân số Nga sau khi chiếm được nước này. Theo ước tính của chính phủ và các nhà nghiên cứu về dân số, các cuộc xâm lăng và chiếm đóng lãnh thổ Ukraine của Nga trong thập niên qua đã khiến Ukraine mất ít nhất 10 triệu người – một phần là do bị chiếm đóng, một phần là đi tị nạn ở những quốc gia khác.
Một toà nhà ở Lviv bị phá huỷ bởi hoả tiễn Nga – WSJ
Bài toán của Nga
Ông Putin từ lâu đã tuyên bố việc giải quyết tình trạng suy giảm dân số kinh niên của Nga là ưu tiên hàng đầu, và chính quyền Kremlin đã bắt đầu từng bước một chiến dịch Nga hóa các vùng lãnh thổ mà họ chiếm đóng, bao gồm cả việc bắt cóc trẻ em trên bình diện rộng và gây áp lực buộc người dân Ukraine phải có quốc tịch Nga. Ở vùng Donbas bị chiếm đóng, việc bán tài sản và các giao dịch khác hiện đang đòi hỏi người dân ở đó phải có quốc tịch Nga.
Lãnh thổ của Ukraine hiện nay từng là một phần của đế quốc Nga ngày xưa, và ông Putin đã nhiều lần nói rằng ông ta muốn đưa quốc gia này trở lại trạng thái đó. Ông ta phủ nhận bản sắc và quốc gia Ukraine và tuyên bố rằng người Ukraine, trên thực tế phần lớn là người gốc Slavic và Chính thống giáo chứ không dính dáng gì tới huyết thống Nga, là một phần của đại tộc Nga.
Biện pháp hiệu quả nhất của ông Putin nhằm tăng dân số Nga trước cuộc xâm lăng toàn diện là việc sáp nhập bán đảo Crimea từ Ukraine vào Nga năm 2014, giúp Nga có thêm khoảng 2.4 triệu dân, dựa trên cuộc điều tra dân số mới nhất của Nga.
Mặc dù Nga đã tăng dân số bằng cách chiếm giữ lãnh thổ, nhưng ngược lại, cuộc chiến hiện nay đã gây tác động tàn khốc đến dân số nội địa và thị trường lao động của nước này. Hơn 600,000 người dân Nga đã rời khỏi nước kể từ khi cuộc xâm lăng toàn diện bắt đầu. Phần đông trong số đó là những người trẻ tuổi và là những chuyên gia có khả năng thăng tiến; họ có thể di chuyển đến bất kỳ quốc gia ngoại quốc nào và bắt đầu một cuộc sống mới không khó khăn.
Nước Nga theo truyền thống thường dựa vào di dân lao động từ vùng Trung Á, nhưng chiến tranh đã làm giảm, và trong một số trường hợp thậm chí đảo ngược, nguồn di dân lao động đổ vào Nga. Điều này làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu hụt lao động ngày càng tăng ở Nga trong khi hai khu vực Tây Bá Lợi Á và Viễn Đông đang nhanh chóng suy giảm dân số. Các chuyên gia có liên hệ với chính phủ đã công khai đưa ra ý tưởng nhập cảng lao động từ Bắc Hàn.
Dân tị nạn Ukraine lúc chiến tranh nổ ra – AFP
Bài toán của Ukraine
Cuộc tấn công của Nga vào Ukraine cũng đã gây ra hậu quả thảm khốc đối với dân số của chính Ukraine. Cuộc điều tra dân số gần đây nhất, vào năm 2001, ghi nhận có 48 triệu dân. Theo các chuyên gia nghiên cứu về dân số và các giới chức chính phủ Ukraine, vào đầu năm 2022, trước khi Nga xâm lăng, con số đó đã giảm xuống còn 40 triệu, bao gồm luôn các khu vực như Crimea mà Nga chiếm đóng vào năm 2014. Theo Liên Hiệp Quốc, đã có hơn 6 triệu người chạy ra khỏi Ukraine kể từ khi chiến tranh bắt đầu vào tháng 2 năm 2022, và Nga đã chiếm thêm một số lãnh thổ, và theo ước tính chưa được công bố của chính phủ Ukraine, tổng dân số trên lãnh thổ do Kyiv kiểm soát hiện đã giảm xuống chỉ còn từ 25 triệu đến 27 triệu người.
Một trong những mục tiêu chiến tranh của Nga là nhằm biến Ukraine thành một nơi không thể sống được. Các cuộc tấn công bằng hoả tiễn và máy bay không người lái của Nga đã phá hủy phần lớn mạng lưới điện của Ukraine, bao gồm cả các nhà máy điện, điều này có thể khiến nhiều người dân Ukraine phải tìm nơi tạm trú ở ngoại quốc vào mùa đông sắp tới đây nếu tình trạng mất điện và mất khí đốt sưởi ấm trở nên trầm trọng hơn.
Chính phủ Ukraine, giống như Nga, giữ bí mật về con số thương vong trong chiến tranh. Tổng thống Volodymyr Zelensky cho biết hồi tháng 2 rằng cho đến nay đã có khoảng 31,000 binh lính thiệt mạng. Một số cựu giới chức chính quyền và an ninh cho biết mục đích của việc đánh giá thấp mức thiệt hại nói trên là để xoa dịu xã hội và giúp tiếp tục huy động thêm tân binh đang rất cần để phục vụ chiến tranh.
Theo một số cựu giới chức Ukraine, một trong những lý do chính khiến ông Zelensky từ chối huy động nhóm nam giới trong độ tuổi từ 18 đến 25 – thường là lực lượng chiến đấu chủ động – là vì hầu hết những người này vẫn chưa có con. Các nhà nghiên cứu về dân số Ukraine cho biết nếu những tân binh trong nhóm tuổi này bị chết hoặc mất khả năng lao động, triển vọng về dân số của Ukraine trong tương lai sẽ càng ảm đạm hơn nữa.
Do đó, Ukraine đã phản đối lời kêu gọi từ các quốc gia đồng minh phương Tây về việc đưa thêm nam giới vào cuộc chiến và chỉ thực hiện chính sách quân dịch một phần. Theo ước tính của các giới chức chính phủ và quân đội, độ tuổi trung bình của các binh lính Ukraine hiện nay là trên 43 tuổi. Kyiv đã tuyển dụng một số lượng nhỏ tù nhân và người ngoại quốc để tăng quân số.
Chưa có đáp số
Riêng về con số thường dân thiệt mạng cho đến nay vẫn chưa được biết chính xác. Theo ước tính của Tổ chức Theo dõi Nhân quyền (HRW), chỉ riêng cuộc đánh chiếm thành phố cảng ở vùng đông nam là Mariupol của Nga năm 2022 đã lấy đi sinh mạng của hơn 8,000 người.
Cuộc chiến vẫn còn tiếp tục và con số thương vong của binh lính và thường dân sẽ còn gia tăng khiến cho tình trạng dân số của cả Ukraine lẫn Nga lại càng tồi tệ hơn. Một bài toán chưa có đáp số.
VH
